Tiêu chảy cấp là gì? Cách xử trí tiêu chảy cấp ngay từ những dấu hiệu đầu tiên

Tiêu chảy cấp là một trong những vấn đề tiêu hóa phổ biến, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ nhỏ và người già. Dù thường diễn ra trong thời gian ngắn, nếu không xử lý đúng cách, bệnh có thể gây mất nước nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết tiêu chảy cấp là gì, triệu chứng, cách điều trị và cách chăm sóc bệnh nhân đúng cách tại nhà.

Tiêu chảy cấp ở trẻ? Triệu chứng và cách phòng ngừa

Tiêu chảy cấp là gì?

Tiêu chảy cấp là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc nước từ 3 lần trở lên trong vòng 24 giờ, kéo dài dưới 14 ngày. Phân có thể nhiều nước, kèm nhầy hoặc máu, khiến người bệnh dễ mất nước và điện giải.

Tiêu chảy cấp là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh và tử vong trên toàn cầu, đặc biệt ở trẻ em dưới 5 tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tiêu chảy cấp khiến khoảng 525.000 trẻ em tử vong mỗi năm, chủ yếu ở các nước đang phát triển. 

Tại Việt Nam, theo số liệu từ Cục Y tế Dự phòng - Bộ Y tế, mỗi năm ghi nhận hàng trăm nghìn ca tiêu chảy cấp, trong đó trẻ em chiếm tỷ lệ lớn nhất. Đặc biệt, vào mùa mưa và các đợt nắng nóng kéo dài, số ca bệnh có xu hướng tăng mạnh. Ngoài ra, các đợt bùng phát tiêu chảy cấp do Rotavirus vẫn được ghi nhận đều đặn trong cộng đồng. 

Nguyên nhân phổ biến thường là do vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc do rối loạn tiêu hóa sau khi ăn phải thức ăn không đảm bảo vệ sinh.

Để phân biệt tiêu chảy cấp và tiêu chảy mạn tính, bạn có thể theo dõi bảng sau:

Tiêu chí	Tiêu chảy cấp	Tiêu chảy mạn tính
Thời gian kéo dài	Dưới 14 ngày	Trên 4 tuần
Khởi phát	Đột ngột	Diễn biến từ từ hoặc tái đi tái lại
Nguyên nhân thường gặp	Tác nhân gây tiêu chảy cấp thường là virus (như Rotavirus), vi khuẩn (ví dụ: E. coli, Salmonella) hoặc ký sinh trùng truyền qua thực phẩm, nước uống ô nhiễm.	Bệnh lý mạn tính như hội chứng ruột kích thích, viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, kém hấp thu, v.v.
Triệu chứng đi kèm	Sốt, buồn nôn, nôn, đau bụng, phân lỏng toàn nước	Có thể kèm theo sụt cân, thiếu máu, mệt mỏi kéo dài
Biến chứng chính	Mất nước cấp, rối loạn điện giải nếu không bù đủ	Suy dinh dưỡng, rối loạn hấp thu, ảnh hưởng chất lượng sống lâu dài
Điều trị chủ yếu	Bù nước điện giải, điều trị triệu chứng, dùng kháng sinh nếu có nhiễm khuẩn nặng	Điều trị nguyên nhân nền (bệnh mạn tính), kết hợp điều chỉnh chế độ ăn uống và thuốc duy trì lâu dài

Việc phân biệt đúng tiêu chảy cấp và tiêu chảy mạn tính giúp bác sĩ đưa ra hướng điều trị phù hợp, đồng thời tránh nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa khác.

Cơ chế bệnh sinh của tiêu chảy cấp

Tiêu chảy cấp xảy ra khi:

• Niêm mạc ruột bị tổn thương do nhiễm khuẩn, virus (Rotavirus, E.coli, Salmonella…)
• Ruột bị suy giảm khả năng hấp thu nước và khoáng chất, khiến dịch tiêu hóa tích tụ
• Tăng tiết dịch vào lòng ruột do vi khuẩn sinh độc tố (ví dụ: tả)

Kết quả là nước và muối không được tái hấp thu mà bị thải ra ngoài qua phân, gây mất nước, mất chất điện giải và mệt mỏi toàn thân.

Triệu chứng tiêu chảy cấp và dấu hiệu nhận biết

Như đã chia sẻ ở các mục trên thì khi mắc tiêu chảy cấp, người bệnh sẽ xuất hiện nhiều triệu chứng đặc trưng, tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.

• Trường hợp tiêu chảy cấp do vi khuẩn xâm nhập: Người bệnh thường đi ngoài nhiều lần với phân lỏng, có thể thấy máu lẫn trong phân, kèm theo biểu hiện sốt nhẹ đến sốt cao, báo hiệu tình trạng viêm nhiễm nghiêm trọng trong đường tiêu hóa.
• Trường hợp tiêu chảy cấp không do vi khuẩn xâm nhập: Biểu hiện thường nhẹ hơn, người bệnh chủ yếu đi ngoài phân lỏng, không có máu và ít khi sốt.

Triệu chứng tiêu chảy cấp

Ngoài các dấu hiệu kể trên, bệnh nhân ở cả hai dạng đều có thể gặp phải một số biểu hiện phụ như:

• Đau bụng: Cảm giác đau có thể âm ỉ hoặc quặn thắt từng cơn, đặc biệt tăng lên rõ rệt khi đi đại tiện.
• Nôn ói: Một số người chỉ nôn thức ăn hoặc nước, trong khi trường hợp nặng có thể nôn ra dịch mật màu vàng xanh.
• Mất nước: Người bệnh cảm thấy khát liên tục, da khô, môi nứt nẻ.
• Giảm lượng nước tiểu: Có thể tiểu rất ít hoặc gần như không tiểu, nước tiểu sậm màu.
• Chóng mặt, suy nhược: Cơ thể mệt mỏi, dễ chóng mặt khi đứng lên và có thể sụt cân nhanh chóng do mất nước và điện giải.

Cách điều trị tiêu chảy cấp

Nguyên tắc điều trị

Việc điều trị tiêu chảy cấp cần tuân theo nguyên tắc sau:

• Việc bổ sung nước và chất điện giải đúng cách là bước xử trí quan trọng và cần thực hiện ngay từ đầu
• Người bệnh cần có chế độ ăn hợp lý, dễ tiêu, kết hợp với nghỉ ngơi đầy đủ để phục hồi nhanh chóng
• Dùng thuốc theo đúng chỉ định bác sĩ (nếu cần)
• Theo dõi sát dấu hiệu mất nước, biến chứng

Phác đồ điều trị tiêu chảy cấp

• Trường hợp nhẹ: Chỉ cần bù nước bằng đường uống (oresol), uống từng ngụm nhỏ, uống liên tục sau mỗi lần đi ngoài.
• Trường hợp vừa và nặng: Có thể cần truyền dịch, điều trị tại cơ sở y tế.
• Ngoài ra tùy nguyên nhân, bác sĩ có thể kê thuốc kháng sinh, men vi sinh, thuốc giảm nhu động ruột nhưng không nên tự ý dùng kháng sinh.

Cách chăm sóc trẻ khi bị tiêu chảy cấp

Chăm sóc bệnh nhân bị tiêu chảy cấp

Ở trẻ em

Kế hoạch chăm sóc trẻ

• Theo dõi sát số lần đi ngoài, lượng nước tiểu, biểu hiện khát nước, mệt mỏi
• Không ép trẻ ăn nếu bé mệt, ưu tiên thức ăn dễ tiêu
• Cho trẻ nghỉ ngơi nhiều

Hướng dẫn bù nước, theo dõi dấu hiệu mất nước

• Dùng oresol pha đúng hướng dẫn, cho trẻ uống từng thìa nhỏ thường xuyên
• Tránh các loại nước ngọt, nước có ga, nước hoa quả pha loãng sai cách

Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện

• Trẻ sốt cao không hạ
• Nôn liên tục, không uống được
• Đi ngoài ra máu, phân màu đen
• Dấu hiệu mất nước rõ: khô môi, da nhăn, lừ đừ, mắt trũng, không tiểu trong 6 tiếng

Ở người lớn

Điều trị tại nhà

Người lớn có thể tự theo dõi và điều trị tại nhà nếu triệu chứng nhẹ bằng cách:

• Uống nhiều nước ấm
• Bổ sung oresol sau mỗi lần đi ngoài
• Ăn cháo loãng, súp, cơm mềm

Dinh dưỡng và nghỉ ngơi

• Tránh dùng sữa và các món chiên rán trong giai đoạn bệnh vì có thể làm tình trạng tiêu chảy trở nên nghiêm trọng hơn
• Ưu tiên ăn chuối, gạo, táo, bánh mì nướng
• Nghỉ ngơi, tránh vận động mạnh

Khi nào cần truyền dịch

• Đi ngoài quá nhiều lần/ngày
• Cảm giác kiệt sức, khát khô cổ
• Tụt huyết áp, tim đập nhanh

Phòng ngừa tiêu chảy cấp

Phòng ngừa tiêu chảy không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn ngăn chặn nguy cơ lây lan ra cộng đồng.

Rửa tay, vệ sinh thực phẩm

• Rửa tay đúng cách trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi chăm sóc trẻ em
• Dùng xà phòng hoặc sản phẩm rửa tay chuyên dụng như bọt rửa tay Clara để đảm bảo sạch khuẩn sâu, nhất là trong mùa dịch
• Ăn chín, uống sôi, bảo quản thực phẩm đúng cách
• Nên chọn nơi ăn uống uy tín, vệ sinh an toàn thực phẩm là yếu tố then chốt để phòng tránh tiêu chảy cấp

Phòng ngừa tiêu chảy cấp ở trẻ

Một trong những sản phẩm rửa tay chuyên dụng nổi bật của năm nay phải kể đến là Bọt rửa tay Clara. Sản phẩm có công nghệ tạo bọt siêu mịn giúp bọt dễ dàng len lỏi vào từng kẽ tay, đánh bật bụi bẩn và vi khuẩn. Không cần chà xát mạnh, chỉ vài giây là bạn đã có đôi tay sạch khuẩn, khô thoáng.

Bên cạnh đó, bọt rửa tay Clara phù hợp với cả trẻ em và người lớn, đặc biệt thích hợp cho những ai có làn da nhạy cảm. Hương hoa hồng nhỏ và hương trà xanh thanh mát nhẹ nhàng chuẩn gu “châu Âu” cùng thiết kế tối giản tinh tế, phù hợp để đặt ở bồn rửa trong nhà, quầy lễ tân, nhà vệ sinh công cộng hoặc các không gian sang trọng như spa, khách sạn.

>>> Xem thêm: 6 bước rửa tay đúng cách - Quy trình nhỏ, lợi ích to

Nên vệ sinh tay thường xuyên bằng bọt rửa tay Clara

Tiêm vắc xin Rotavirus

Trẻ dưới 6 tháng tuổi nên được tiêm/ ngậm vắc xin phòng Rotavirus vì đây là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp nặng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Theo dõi và điều trị sớm các triệu chứng

• Chủ động phát hiện dấu hiệu đầu tiên của bệnh: phân lỏng, buồn nôn, sốt nhẹ
• Điều trị sớm giúp giảm thời gian mắc bệnh và nguy cơ biến chứng

Một số thắc mắc thường gặp

Câu hỏi 1: Tiêu chảy cấp có lây không?
Có. Tiêu chảy cấp có thể lây qua đường phân – miệng nếu không vệ sinh tay sạch sẽ hoặc dùng chung dụng cụ ăn uống.

Câu hỏi 2: Tiêu chảy cấp uống thuốc gì?
Khi bị tiêu chảy cấp chủ yếu cần bù nước. Không nên tự ý sử dụng thuốc chống tiêu chảy, kháng sinh nếu không có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ.

Câu hỏi 3: Bị tiêu chảy cấp nên ăn gì?
Bị tiêu chảy cấp nên ăn cháo loãng, cơm mềm, chuối, táo, bánh mì nướng. Tránh sữa và thức ăn dầu mỡ.

Câu hỏi 4: Tiêu chảy cấp có mất nước không?
Có. Cần theo dõi dấu hiệu mất nước và bù nước đúng cách. Tình trạng mất nước nặng có thể dẫn đến sốc, tụt huyết áp và nguy hiểm đến tính mạng nếu không được xử lý kịp thời. 

Tiêu chảy cấp là một tình trạng thường gặp nhưng không thể xem nhẹ. Nhận biết sớm, chăm sóc đúng cách và biết khi nào cần đến cơ sở y tế là những yếu tố then chốt để tránh biến chứng nguy hiểm. Đừng quên vệ sinh tay sạch sẽ bằng sản phẩm chuyên dụng như Bọt rửa tay Clara để phòng ngừa bệnh một cách tối ưu nhất.